Με τον όρο Ναυτική Μετεωρολογία περιγράφεται ο κλάδος της Μετεωρολογίας ο οποίος εστιάζει στις καιρικές συνθήκες που επικρατούν σε μία περιοχή και μπορούν να επηρεάσουν ένα σκάφος ή ένα πλοίο. Στην εποχή μας η καιρική πληροφορία παρέχεται από αναρίθμητες πηγές, με τη βασικότερη πλέον όλων να αποτελεί το διαδίκτυο. Παρόλα αυτά για κάποιον που ασχολείται είτε ερασιτεχνικά είτε επαγγελματικά με τη θάλασσα, πέρα από τη γνώση των προγνώσεων που εκδίδονται σε καθημερινή βάση από τους επίσημους φορείς (π.χ. Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία) ή από άλλους φορείς μέσω ιστοσελίδων (π.χ. meteo.gr), κορυφαία προτεραιότητα πρέπει να έχει η γνώση κάποιων οπτικών ερεθισμάτων – σημαδιών στον ουρανό που μας προειδοποιούν για τις επερχόμενες καιρικές συνθήκες. Επιπλέον ο κάθε ενδιαφερόμενος θα πρέπει να είναι σε θέση να αναζητήσει γρήγορα και εύκολα καιρικές παρατηρήσεις που θα τον βοηθήσουν να κατανοήσει καλύτερα τις τυχόν επερχόμενες αλλαγές στον καιρό.
Ο Ελληνικός ουρανός. Φωτογραφία από μαχητικό αεροσκάφος Αρχείο: Paralos Events & Design
Σημάδια στον ουρανό
Τα νέφη πάντα αποτελούν μία σχετικά αξιόπιστη μέθοδο αναγνώρισης των καιρικών συνθηκών που αναμένονται να επικρατήσουν από τα επόμενα λίγα λεπτά έως και μερικές ώρες μπροστά. Υπάρχουν 10 κύρια είδη νεφών και αρκετά υποείδη. Ο σκοπός μας δεν είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε όλα τα είδη αλλά αυτά τα οποία μας προειδοποιούν με σχετικά μεγάλη ακρίβεια πριν από κάθε αλλαγή του καιρού.
Τα βασικότερα λοιπόν είναι τα παρακάτω:
Σωρειτομελανίας
Αποτελεί το «Βασιλιά» των νεφών, το πιο εντυπωσιακό σύννεφο της ατμόσφαιρας με ύψος μεγαλύτερο από του Έβερεστ και φαινόμενα πολλές φορές ακραία. Είναι το περίφημο σύννεφο της καταιγίδας, το οποίο ένας ναυτιλομένος εύκολα μπορεί να το ξεχωρίσει καθώς όταν το παρατηρεί από μακριά μοιάζει με ένα γιγαντιαίο μανιτάρι (βλ. εικόνα 1). Το σύννεφο αυτό προκαλεί τα περίφημα μπουρίνια, δηλαδή ξαφνική αλλαγή του καιρού με ισχυρούς ανέμους, κατακόρυφη πτώση της θερμοκρασίας, καταρακτώδη βροχή συνοδεία κεραυνών και σπανιότερα χαλάζι ή και ανεμοστρόβιλους ή σίφωνες θάλασσας. Στη χώρα μας σχηματίζονται από τα μέσα της άνοιξης έως και τα μέσα φθινοπώρου λόγω θερμικής αστάθειας ενώ τους υπόλοιπους μήνες συνοδεύουν ψυχρά μέτωπα. Το καλοκαίρι σπάνια σχηματίζονται πάνω από τη θάλασσα, ωστόσο όταν παρατηρούμε τεράστιους νεφικούς πύργους να υψώνονται προς το μεσημέρι και το απόγευμα πάνω από την ξηρά βόρεια και δυτικά από τη θέση μας, καλό είναι να τους παρατηρούμε πιο στενά καθώς σε κάποιες περιπτώσεις δύναται να μεταφερθούν και πάνω από τη θάλασσα. Όταν ένας σωρειτομελανίας σχηματίζεται ακριβώς από πάνω μας, μπορούμε να το καταλάβουμε καθώς περνώντας η ώρα η βάση του νέφους θα γίνεται ολοένα και πιο σκούρα. Αυτό σημαίνει ότι το σύννεφο μεγαλώνει σε ύψος και μπορεί να εξελιχθεί σε καταιγιδοφόρο.
Εικόνα 1: Σωρειτομελανίας από μακριά σε στάδιο ωρίμανσης στη περιοχή της Ορεινής Ηλείας (φώτο. Ν. Μαζαράκης)
Θύσσανοι
Οι θύσσανοι (εικόνα 2) είναι τα αραχνοΰφαντα σύννεφα που βλέπουμε συχνά στον ουρανό. Βρίσκονται σε μεγάλο ύψος, άνω των 8000 μέτρων και αποτελούνται από παγοκρυστάλους, χωρίς φυσικά να προκαλούν φαινόμενα. Όταν παρατηρούμε τους θύσσανους από το φθινόπωρο έως την Άνοιξη να εμφανίζονται στο δυτικό ορίζοντα και ο άνεμος που πνέει στην περιοχή μας είναι νότιας διεύθυνσης, τότε είναι πολύ πιθανό να αλλάξει ο καιρός τις επόμενες 8-24 ώρες, αφού οι θύσσανοι είναι τα πρώτα σύννεφα που θα δει ένας παρατηρητής πριν την έλευση ενός θερμού ή ψυχρού μετώπου.
Εικόνα 2
Θυσσανοστρώματα
Τα θυσσανοστρώματα (εικόνα 3) είναι νέφη τα οποία καλύπτουν όλο τον ουράνιο θόλο και είναι ημιδιαφανή στο ηλιακό ή σεληνιακό φως. Έτσι στην όψη θα μπορούσε κάποιος να πει ότι μοιάζουν με «μαλλί της γριάς». Κάποιες φορές γύρω από τον ήλιο ή τη σελήνη σχηματίζεται ένας φωτεινός κύκλος που ονομάζεται ηλιακή ή σεληνιακή άλως. Όταν δούμε θυσσανοστρώματα στον ουρανό και πνέουν άνεμοι νοτίων διευθύνσεων, είναι πολύ πιθανό τις επόμενες 2-6 ώρες να αρχίσει να βρέχει.
Εικόνα 3: Θυσσανοστρώματα πάνω από τον ουρανό της Κέας (φώτο Ν. Μαζαράκης)
Shelf Cloud
Ο φόβος και ο τρόμος για κάθε ναυτικό. Είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό σύννεφο (εικόνα 4) που μας προειδοποιεί για μία απότομη αλλαγή της έντασης του ανέμου.
Πίσω από αυτό το σύννεφο οι άνεμοι μπορεί να φτάσουν για λίγα λεπτά ακόμα και τους 60 κόμβους ενώ η βροχή είναι καταρακτώδης. Τα σύννεφα αυτά συνδέονται με έντονα μπουρίνια και προηγούνται της έλευσης του καταιγιδοφόρου νέφους. Αν δούμε αυτό το σύννεφο στον ουρανό θα πρέπει να δράσουμε αστραπιαία ώστε να προφυλαχτούμε από την απότομη αλλαγή των καιρικών συνθηκών.
Εικόνα 4: Shelf Cloud πάνω από την Αττική (πηγή meteo.gr)
Δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών
Τα τελευταία χρόνια το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών έχει αναπτύξει ένα εξαιρετικά πυκνό δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών το οποίο παρέχει σε ζωντανό χρόνο τις τρέχουσες καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην περιοχή εγκατάστασης του σταθμού. Οι σταθμοί αυτοί είναι διαθέσιμοι στη σελίδα https://www.meteo.gr/Gmap.cfm όπου πατώντας πάνω σε ένα σταθμό μπορεί ο χρήστης να μεταφερθεί στην σελίδα του σταθμού και να δει ζωντανά τις καιρικές συνθήκες. Πολλοί από αυτούς τους σταθμούς είναι εγκατεστημένοι σε νησιά και μάλιστα μέσα ή πολύ κοντά στο λιμάνι ή στη μαρίνα, όπως για παράδειγμα στην Ίο, στη Λευκάδα και τη Μύκονο.
Δίκτυο καταγραφής κεραυνικής δραστηριότητας
Τη σημερινή εποχή έχει πλέον αναπτυχθεί ένα εξαιρετικό δίκτυο καταγραφής της κεραυνικής δραστηριότητας όπου ο κάθε χρήστης του διαδικτύου μπορεί να δει με ένα από κλικ που ακριβώς είναι σε εξέλιξη μία καταγίδα. Πατώντας στον παρακάτω σύνδεσμο http://el.blitzortung.org/live_dynamic_maps3.php?map=14 μπορούμε να δούμε live τους κεραυνούς που έχουν πέσει σε μία περιοχή τις τελευταίες 2 ώρες. Με το λευκό χρώμα (εικόνα 5) φαίνονται οι κερανοί που σημειώνονται τώρα ενώ με το κόκκινο αυτοί που σημειώθηκα πριν από δύο ώρες. Έτσι είμαστε σε θέση να καταλάβουμε την κατεύθυνση κίνησης μίας καταιγίδας.
Εικόνα 5
Πρόγνωση καιρού
Η πρόγνωση του καιρού τα τελευταία χρόνια έχει κάνει μεγάλα άλματα αναφορικά με την ακρίβεια. Η διάδοση της χρήσης του διαδικτύου έδωσε την ευκαιρία να αναπτυχθούν δεκάδες sites τα οποία ασχολούνται με την πρόγνωση του καιρού. Παρόλα αυτά θα πρέπει να δείχνουμε μεγάλη προσοχή όταν επιλέγουμε έναν ιστότοπο για την πρόγνωση του καιρού και να επιλέγουμε πάντα ιστότοπους που διαχειρίζονται από επίσημους φορείς ή ινστιτούτα στα οποία εργάζονται επαγγελματίες μετεωρολόγοι.
Εικόνα 6: Φωτογραφία, Δημήτρης Συμεόνογλου – Νάξος 2020
Ευχαριστίες
Ευχαριστούμε θερμά το συνεργάτη της HELMEPA Δρα Νίκο Μαζαράκη που μας διέθεσε τις παραπάνω πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό.