
H ασφαλής ναυσιπλοΐα και η αποτελεσματική διαχείριση των εμπορικών πλοίων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, οι οποίοι πρέπει να λειτουργούν σαν σύνολο. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο εάν διασφαλίσουμε ότι τα πλοία έχουν σχεδιαστεί και κατασκευαστεί σωστά και λειτουργούν με ορθό τρόπο, αναγνωρίζοντας σε όλα τα στάδια την αξία του ανθρώπινου παράγοντα.
Το στοιχείο του ανθρώπινου παράγοντα βρίσκει εφαρμογή σε όλη την αλυσίδα των δραστηριοτήτων που αναλαμβάνει το πλήρωμα πάνω στο πλοίο, οι υπάλληλοι στα γραφεία μιας ναυτιλιακής εταιρείας, το ναυπηγείο που χτίζεται το πλοίο, οι νομοθέτες και άλλοι. Όλοι οι παραπάνω πρέπει να συνεργάζονται αρμονικά, ώστε να υπάρχει το καλύτερο αποτέλεσμα.
Η Ελληνική Ένωση Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος, γνωστή ως HELMEPA, από την ίδρυση της το 1982 στον Πειραιά από Έλληνες ναυτικούς και πλοιοκτήτες που υπέγραψαν την Ιδρυτική Διακήρυξη Εθελοντικής Δέσμευσης «Να Σώσουμε τις Θάλασσες», πρόβαλε την ανάγκη συνεχούς και ανανεούμενης επιμόρφωσης του ανθρώπινου παράγοντα τοποθετώντας τον στο επίκεντρο της προσπάθειας για πρόληψη της ρύπανσης και ασφάλειας στη θάλασσα. Αυτό σε μια εποχή όπου βαρύτητα δινόταν μόνο στις κατασκευές και τον εξοπλισμό των πλοίων καθώς και στην αστυνόμευση και επιβολή κυρώσεων.
Οι διεθνείς κανονισμοί για την ασφαλή διεξαγωγή των ναυτιλιακών επιχειρήσεων και την ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα εκπορεύονται από το Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (ΙΜΟ). Η SOLAS (International Convention for the Safety of Life at Sea) είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της διεθνούς νομοθεσίας για τη ναυτική ασφάλεια και στη σημερινή της μορφή υιοθετήθηκε από τον ΙΜΟ το 1974. Έκτοτε υπόκειται σε τακτικές τροποποιήσεις και προσθήκες που επικαιροποιούν και σταθερά εμπλουτίζουν, ενισχύουν και αυστηροποιούν τα κατασκευαστικά, τεχνολογικά και λειτουργικά πρότυπα ασφάλειας για τα πλοία και τους κανονισμούς για την προστασία των ανθρώπων πάνω σε αυτά.
Ο ΙΜΟ έχει επίσης αναπτύξει και υιοθετήσει Διεθνείς Συμβάσεις και Κώδικες για την αποφυγή συγκρούσεων, την εκπαίδευση, πιστοποίηση και την εργασία των ναυτικών, την έρευνα και διάσωση στη θάλασσα, τη διευκόλυνση της θαλάσσιας κυκλοφορίας, τις γραμμές φόρτωσης, τη μεταφορά επικίνδυνων φορτίων κ.α.
Τα ναυτικά ατυχήματα είναι συνήθως αποτέλεσμα ενός συνδυασμού αρκετών διαφορετικών παραγόντων που μπορεί να ποικίλουν από αμιγώς τεχνικά αίτια και αστοχίες (π.χ. μηχανικές βλάβες) μέχρι πιο πολύπλοκα και σύνθετα αίτια που σχετίζονται με το περιβάλλον ή τους ανθρώπους. Σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις συντελεί σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ο ανθρώπινος παράγοντας, που υπεισέρχεται σε ολόκληρο το φάσμα των δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη διαχείριση και λειτουργία του πλοίου.
Η πλειοψηφία των ατυχημάτων θα μπορούσε να αποφευχθεί αν η κατανόηση, η αντίληψη, οι ενέργειες και οι συμπεριφορές των ατόμων που είχαν σχέση με το περιστατικό ήταν διαφορετικές και αυτό έχει να κάνει όχι μόνο με τους ναυτικούς αλλά με τους ανθρώπους σε όλες τις θέσεις και επίπεδα ιεραρχίας στο ευρύτερο σύστημα των θαλάσσιων μεταφορών, των οποίων οι αποφάσεις και ενέργειες μπορεί να έχουν εξ αποστάσεως σοβαρό αντίκτυπο στη λειτουργία του πλοίου.
Αναγνωρίζοντας το γεγονός αυτό, ο ΙΜΟ περιέγραψε το 1997 στην Απόφαση A.850(20) το όραμα, τις αρχές και τους στόχους του σε σχέση με τον ανθρώπινο παράγοντα, ενώ είχε ήδη υιοθετήσει το 1993 τον Διεθνή Κώδικα Ασφαλούς Διαχείρισης (ISM Code), που σε συνδυασμό με τις εφαρμοστικές του οδηγίες καθιερώνει ένα υποχρεωτικό διεθνές πρότυπο για την ασφαλή διαχείριση και λειτουργία των πλοίων μέσω της κατάρτισης και εφαρμογής από την εταιρεία ενός Συστήματος Ασφαλούς Διαχείρισης (SMS).
Η αποτελεσματική και ουσιαστική εφαρμογή των παραπάνω, με τις όποιες αναθεωρήσεις και αλλαγές έχουν γίνει στην πορεία, αποτελεί έκτοτε θεμελιώδη απαίτηση και ζητούμενο για τη ναυτιλιακή βιομηχανία, με στόχο την ελαχιστοποίηση των ατυχημάτων και τον περιορισμό των επιπτώσεων στην ανθρώπινη ζωή και το περιβάλλον καθώς και της οικονομικής ζημίας.
Οι σύγχρονες προσεγγίσεις στα θέματα ασφάλειας, τις διερευνήσεις των ατυχημάτων και τα Συστήματα Ασφαλούς Διαχείρισης δε στοχοποιούν τα επιμέρους άτομα και τα σφάλματα, ελλείψεις ή αδυναμίες τους αλλά εστιάζουν καταρχήν στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση των συστημικών εκείνων αδυναμιών και ελαττωμάτων που δίνουν χώρο στα ανθρώπινα σφάλματα να εκδηλωθούν κατά τρόπο που μπορεί να οδηγήσει σε οδυνηρές συνέπειες.
Στο επίπεδο του ατόμου, διαρκή στόχο αποτελεί η άρτια εκπαίδευση και κατάρτιση, με ισόρροπη ανάπτυξη των τεχνικών αλλά και των εξίσου ουσιαστικών μη τεχνικών ικανοτήτων (των λεγόμενων soft skills) και η μετατόπιση από την παραδοσιακή νοοτροπία της άκριτης συμμόρφωσης σε έξωθεν επιβαλλόμενους κανόνες προς μια νοοτροπία «σκεπτόμενης» αυτορρύθμισης και συμμόρφωσης. Πρόκειται για την καλλιέργεια και υιοθέτηση ενός γνήσιου πνεύματος ασφάλειας (safety culture), σύμφωνα με το οποίο κάθε άτομο, από την κορυφή ως τη βάση της ιεραρχίας, «αυτορρυθμίζεται» νιώθοντας το ίδιο υπεύθυνο για τις ενέργειες στις οποίες προβαίνει, με στόχο τη διαρκή προστασία και βελτίωση της ασφάλειας του ίδιου και των συναδέλφων του. Πρόκειται ουσιαστικά για τη «δέσμευση από την κεφαλή» (commitment from the top) που η Ιδρυτική Διακήρυξη της HELMEPA του 1982 αναφέρει ως «εθελοντική δέσμευση όλων, από πλοιοκτήτη μέχρι τελευταίο ναύτη».
Οδηγίες ασφάλειας για την αποφυγή ατυχημάτων στο πλοίο
Στην ενότητα αυτή παρατίθενται συνοπτικά μερικές βασικές συμβουλές για την αποφυγή ατυχημάτων στο πλοίο, οι οποίες έχουν κατά κύριο λόγο αντληθεί από τις ακόλουθες δύο πηγές:
α) Το έγγραφο MGN 520 (M) της Βρετανικής Ακτοφυλακής (Maritime and Coastguard Agency – MCA) με τίτλο “The Deadly Dozen – 12 Significant People Factors in Maritime Safety”, που, αξιοποιώντας γνώση και εμπειρία από το χώρο της αεροπλοΐας, αναδεικνύει, περιγράφει και εξηγεί τους κυριότερους παράγοντες που σχετίζονται με την ανθρώπινη κατάσταση ή συμπεριφορά, οι οποίοι μπορεί να αποτελέσουν αίτια σφαλμάτων και συνακόλουθων ναυτικών ατυχημάτων. Η αποτελεσματική διαχείριση των παραγόντων αυτών σύμφωνα με τις παρεχόμενες στο έγγραφο οδηγίες και συμβουλές, μπορεί να συμβάλλει καθοριστικά στην αποτροπή σοβαρών ατυχημάτων και σε δραστική βελτίωση της ναυτικής ασφάλειας.
β) Το έγγραφο Golden Safety Rules to ensure zero accidents and healthy work, πρόσφατο καρπό της πρωτοβουλίας Together in Safety που εγκαινιάστηκε το 2018 από κορυφαίους φορείς και οργανισμούς του ναυτιλιακού χώρου και περιλαμβάνει μερικούς θεμελιώδεις κανόνες και πρακτικές σχετικά με επικίνδυνες εργασίες ή καταστάσεις εν πλω, η ευλαβική τήρηση των οποίων αποδεδειγμένα οδηγεί σε δραματική μείωση των θανάτων και των τραυματισμών από εργατικά ατυχήματα στη ναυτιλία και σε συναφείς με αυτή βιομηχανίες.
Α) Ανθρώπινη συμπεριφορά
- Φροντίζουμε ανά πάσα στιγμή να έχουμε αντίληψη και σωστή κατανόηση της κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε (situational awareness), με άλλα λόγια να καταλαβαίνουμε τι πραγματικά συμβαίνει και να αξιολογούμε πώς αυτό μπορεί να επηρεάσει το ταξίδι μας τώρα αλλά και στο άμεσο μέλλον!
Η ελλιπής ή εσφαλμένη κατανόηση των εκάστοτε συνθηκών έχει πολλές φορές συντελέσει σε ατυχήματα και συχνά οφείλεται σε έλλειψη σωστών πληροφοριών, γρήγορες μεταβολές μιας κατάστασης που δε γίνονται αντιληπτές, έλλειψη εμπειρίας, διάσπαση προσοχής, κόπωση και εφησυχασμό.
ΠΑΝΤΑ:
- Κάνουμε προσεκτικό σχεδιασμό και γνωρίζουμε τί και πώς το κάνουμε πριν το κάνουμε, φροντίζοντας οι διαδικασίες και τα checklists μας να είναι ενημερωμένα και να ανταποκρίνονται στις τρέχουσες συνθήκες.
- Έχουμε το νου μας και ελέγχουμε για τυχόν προβλήματα και ΕΙΔΟΠΟΙΟΥΜΕ ΕΓΚΑΙΡΑ το κατάλληλο μέλος της ομάδας αν παρατηρήσουμε κάτι που έχει διαφύγει της προσοχής των υπολοίπων.
- Συμβουλεύουμε και βοηθάμε τα μέλη της ομάδας μας και δε διστάζουμε να ζητήσουμε τη δική τους συμβουλή, ενημέρωση και βοήθεια, φροντίζοντας να επικοινωνούμε μαζί τους αποτελεσματικά.
ΠΟΤΕ:
- Δε θεωρούμε δεδομένο ότι όλα βαίνουν καλώς ή με ποιο τρόπο θα ενεργήσει κάποιος.
- Δεν παραβλέπουμε ένα πρόβλημα ή προσπερνάμε κάτι που δεν καταλαβαίνουμε, συνεχίζοντας έτσι κι αλλιώς χωρίς να το διερευνήσουμε.
- Δε φέρνουμε κάποιον σε θέση/κατάσταση που δε μπορεί να ανταπεξέλθει.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Είναι ουσιαστικής σημασίας να μη διστάζουμε να μιλήσουμε ή να εκφράσουμε τις ανησυχίες μας στην ομάδα, ακόμη και σε ανωτέρους μας, για κάποιο πρόβλημα που δεν έγινε αντιληπτό ή για ενέργειες ή συμπεριφορές που θεωρούμε ότι θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια. Οι ενστάσεις ή επισημάνσεις είναι καλό να διατυπώνονται με σαφή και εποικοδομητικό τρόπο και να συνοδεύονται, όποτε είναι δυνατό, από αντιπροτάσεις ή πιθανές λύσεις.
Οι εταιρείες και οι Πλοίαρχοι πρέπει να καλλιεργούν ένα κλίμα συνεργασίας όπου οι άνθρωποι ενθαρρύνονται να μιλάνε και να παρεμβαίνουν όταν το θεωρούν απαραίτητο και είναι ταυτόχρονα δεκτικοί στις επισημάνσεις και ειδοποιήσεις των άλλων!
- Κατά την επικοινωνία μας διασφαλίζουμε ότι τα μηνύματα και οι πληροφορίες που ανταλλάσσονται διατυπώνονται πλήρως, σαφώς και σωστά και ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι τα κατανοούν με τον ίδιο τρόπο!
Η προβληματική επικοινωνία είναι συχνά μεταξύ των συντελεστικών παραγόντων σε ναυτικά ατυχήματα και μπορεί να οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως: α) διαφορετικές μητρικές γλώσσες ή ιδιώματα, β) διαφορετικά επίπεδα γλωσσικής ικανότητας, γ) διαφορές κουλτούρας (π.χ. διαφορετικό νόημα εξωλεκτικών στοιχείων επικοινωνίας όπως χειρονομίες ή άλλες σωματικές κινήσεις, διαφορετική αντίληψη του χιούμορ κλπ), δ) συνθήκες πίεσης (π.χ. οι άνθρωποι τείνουν να μιλούν γρηγορότερα, δυνατότερα και λιγότερο καθαρά ή ακόμη και να γυρνούν στη μητρική τους γλώσσα σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης) κ.α.
ΠΑΝΤΑ:
- Προσπαθούμε να χρησιμοποιούμε κατά το δυνατόν απλές λέξεις και φράσεις και να επαναλαμβάνουμε τα σημαντικότερα μέρη ενός μηνύματος.
- Προσέχουμε την προφορά μας και ζητάμε επιβεβαίωση αν αμφιβάλλουμε ότι γίναμε κατανοητοί.
- Συζητάμε με τους συναδέλφους μας και προσπαθούμε να καταλάβουμε τις διαφορετικές μας κουλτούρες, ταμπού κλπ. για να προλάβουμε ενδεχόμενες αθέλητες παρεξηγήσεις και προσβολές.
ΠΟΤΕ:
- Δε θεωρούμε δεδομένο ότι ένα μήνυμα γίνεται πάντα κατανοητό – ΕΛΕΓΧΟΥΜΕ.
- Δε χρησιμοποιούμε αργκό ή εκφράσεις καθομιλουμένης που δεν είμαστε σίγουροι ότι είναι κατανοητές από όλους.
- Δε θεωρούμε εξ’ ορισμού αποδεκτό και από τους άλλους ό,τι είναι αποδεκτό στη δική μας κουλτούρα.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Οι εταιρείες είναι καλό να αξιολογούν τις επικοινωνιακές δεξιότητες των υποψηφίων πληρωμάτων τους και να ενσωματώνουν τα θέματα επικοινωνίας και κουλτούρας στα προγράμματα εξοικείωσης που εφαρμόζουν για το νέο προσωπικό, καθώς επίσης να φροντίζουν, σε συνεργασία με τον πλοίαρχο, να καλλιεργούν συνεχώς τη δεξιότητα όλων των μελών του πληρώματος στη χρήση της κοινώς συμφωνημένης γλώσσας εργασίας εν πλω.
- Ο εφησυχασμός (complacency), δηλαδή η χωρίς δεύτερη σκέψη (και έλεγχο) πεποίθηση ότι όλα είναι εντάξει επειδή φαίνονται εντάξει, είναι μια εύκολη και ταυτόχρονα πολύ επικίνδυνη παγίδα που πρέπει όλοι να φροντίζουμε να αποφεύγουμε κατά την εκτέλεση των καθηκόντων μας!
Υπάρχουν πολλοί πιθανοί λόγοι για τους οποίους ο καθένας είναι περισσότερο ή λιγότερο επιρρεπής στον εφησυχασμό, όπως: α) η επαναληψιμότητα των εργασιών, ή αλλιώς η εργασιακή ρουτίνα, β) η ανεπαρκής παρακολούθηση και έλεγχος (monitoring/checking) των συνθηκών, γ) η αδυναμία έγκαιρης αντίληψης μιας αλλαγής ή προβλήματος λόγω έλλειψης εμπειρίας ή γνώσης, δ) η κακή ομαδική λειτουργία (π.χ. ελλιπής ενημέρωση κατά την αλλαγή της βάρδιας, προβληματική επικοινωνία κλπ), ε) η κόπωση κ.α.
ΠΑΝΤΑ:
- Φροντίζουμε να είμαστε σε εγρήγορση, να έχουμε αντίληψη της τρέχουσας κατάστασης και τα μάτια μας ανοιχτά για πιθανά προβλήματα!
- Χρησιμοποιούμε τα checklists ουσιαστικά και όχι μηχανικά.
- Μοιραζόμαστε με την ομάδα μας όλες τις σημαντικές πληροφορίες (π.χ. στο ξεκίνημα και τελείωμα μιας βάρδιας) και ζητάμε βοήθεια όταν νιώθουμε ότι τη χρειαζόμαστε ή ότι έχουμε ανεπαρκή κατανόηση μιας κατάστασης.
ΠΟΤΕ:
- Δεν αγνοούμε τις διαδικασίες, ακόμη κι αν τις έχουμε επαναλάβει πολλές φορές. Για κάποιο λόγο υπάρχουν!
- Δε θεωρούμε δεδομένο και αναμενόμενο ότι είναι όλα εντάξει και υπό έλεγχο απλά επειδή δε μας έχει συμβεί μέχρι τώρα, ή πέρασε πολύς καιρός από τότε που μας συνέβη τελευταία φορά, να πάει κάτι στραβά!
- Οι «επίσημες», δηλαδή οι καταγεγραμμένες στο Σύστημα Ασφαλούς Διαχείρισης διαδικασίες και πρακτικές έχουν αναπτυχθεί για να εξασφαλίσουν ότι οι εργασίες επιτελούνται σωστά, νόμιμα και κυρίως με ασφάλεια. Η απόκλιση από αυτές τις διαδικασίες για λόγους «ευκολίας», «συντομίας» κλπ. είναι πολύ πιθανό να οδηγήσει σε σημαντική έκπτωση στα standard ασφάλειας και ποιότητας και να αποβεί ιδιαίτερα επικίνδυνη!
Παραβιάσεις ή περικοπές (short cuts) στις επίσημες πρακτικές μπορεί να προκύψουν για πολλούς λόγους, όπως: α) οι ίδιες οι διαδικασίες είναι ασαφείς ή δύσκολες και μη λειτουργικές στην εφαρμογή τους, β) ο απαιτούμενος εξοπλισμός δεν είναι διαθέσιμος ή λειτουργικός, γ) η ανεπαρκής εκπαίδευση αλλά και επίβλεψη, δ) η κακή νοοτροπία και αδιαφορία για θέματα ασφάλειας ή η ελλιπής αντίληψη του ρίσκου που συνεπάγονται κάποιες επιλογές, ε) η έλλειψη χρόνου ή ανθρώπινων πόρων, κ.α.
ΠΑΝΤΑ:
- Ακολουθούμε τις κατάλληλες και προβλεπόμενες διαδικασίες και πρακτικές.
- Αντιμετωπίζουμε με κριτικό πνεύμα την αποτελεσματικότητα των διαδικασιών, αναφέρουμε δυσκολίες και προβλήματα που προκύπτουν κατά την εφαρμογή τους και επιδιώκουμε τη βελτίωσή τους.
ΠΟΤΕ:
- Δεν κάνουμε περικοπές στις διαδικασίες και δεν αναλαμβάνουμε ρίσκα χάριν ευκολίας ή ταχύτητας
- Δεν παραβλέπουμε προβληματικά σημεία και δυσκολίες στις επίσημες πρακτικές – ΤΑ ΑΝΑΦΕΡΟΥΜΕ!
- Δεν ξεκινάμε και δεν επιχειρούμε κάτι αν δεν είμαστε επαρκώς καταρτισμένοι και χωρίς επίβλεψη, ιδίως αν δεν έχουμε την απαραίτητη εμπειρία.
- Δεν αποδεχόμαστε/ανεχόμαστε την παραβίαση των διαδικασιών από συναδέλφους μας.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Οι εταιρείες και οι πλοίαρχοι είναι καλό να εμπλέκουν τα πληρώματα στην ανάπτυξη των διαδικασιών και των πρακτικών εργασίας και να τις επανεξετάζουν τακτικά και αποτελεσματικά, αξιοποιώντας την εμπειρία των ανθρώπων που τις εφαρμόζουν, εξασφαλίζοντας την κατάλληλη εκπαίδευση και επίβλεψη των τελευταίων.
Είναι ΑΔΥΝΑΤΟ να αναπτυχθούν γραπτές διαδικασίες που να καλύπτουν όλα τα δυνατά ενδεχόμενα! Οι ναυτικοί είναι πολύ πιθανό να αντιμετωπίσουν κάποια στιγμή πρωτοφανείς και απρόβλεπτες καταστάσεις, γι’ αυτό έχει τεράστια σημασία η επαρκής κατάρτιση και εμπειρία τους, η αποτελεσματική ομαδική εργασία και η υποστήριξή τους από το κατάλληλο προσωπικό στη στεριά!
- Η κόπωση έχει ξεκάθαρα αρνητικά αποτελέσματα στην απόδοση και την υγεία μας και συντελεί καθοριστικά σε πολλά ναυτικά ατυχήματα. Πρέπει οπωσδήποτε να προλαμβάνεται και εφόσον εμφανιστεί να αντιμετωπίζεται, όπως και η υπερβολική αίσθηση «πίεσης» και το άγχος που απορρέει από αυτή.
Το πόσο κουρασμένοι νιώθουμε σχετίζεται με πολλούς παράγοντες, όπως οι φυσικοί βιολογικοί ρυθμοί (είναι φυσικό να χρειαζόμαστε ύπνο τη νύχτα και νωρίς το απόγευμα), η διάρκεια και η ποιότητα του ύπνου (ο καθοριστικότερος παράγοντας ξεκούρασης!), το συνεχόμενο διάστημα που είμαστε ξύπνιοι, το διάστημα που δουλεύουμε, η δυσκολία (σωματική και νοητική) της εργασίας καθώς και το αν όντως ξεκουραζόμαστε στις περιόδους ανάπαυσης που μεσολαβούν κ.α.
Η υπερβολική πίεση και το άγχος συμβάλλουν επίσης στην αίσθηση κόπωσης, έχοντας συχνά παρόμοια αίτια (π.χ. υπερβολικός φόρτος εργασίας και ανεπαρκείς ανθρώπινοι πόροι) όπως και συνέπειες (υποβάθμιση της απόδοσης λόγω μείωσης των φυσικών και νοητικών ικανοτήτων και προβλήματα υγείας).
ΠΑΝΤΑ:
- Φροντίζουμε να έχουμε επίγνωση των αιτίων, των συμπτωμάτων και των αποτελεσμάτων/κινδύνων της κόπωσης για την υγεία, την απόδοση και την ασφάλειά μας.
- Έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά για συμπτώματα κόπωσης, τόσο σε εμάς όσο και στους άλλους. Η κόπωση μπορεί να μας καταλάβει αιφνίδια, ενώ όντας κουρασμένοι είναι συχνά πιο δύσκολο να αναγνωρίσουμε την έλευσή της και την επίδρασή της!
- Μιλάμε όταν νιώθουμε καταβεβλημένοι ή υπερβολικά κουρασμένοι.
- Εξασφαλίζουμε ότι έχουμε το αναγκαίο ανθρώπινο δυναμικό για τη σωστή υλοποίηση μιας εργασίας προτού την ξεκινήσουμε.
- Ζητάμε βοήθεια όταν τη χρειαζόμαστε!
ΠΟΤΕ:
- Δεν αποδεχόμαστε την κόπωση ως κάτι φυσικό στην εργασία μας, είναι άκρως επικίνδυνο!
- Δεν προσπαθούμε να ανταπεξέλθουμε στον υπερβολικό φόρτο εργασίας κάνοντας επικίνδυνες περικοπές στις διαδικασίες «για να προλάβουμε» ή συνεχίζοντας όπως και να ‘χει, παραβλέποντας τα όρια και τις αντοχές μας.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Οι εταιρείες οφείλουν να εξασφαλίσουν την αποτελεσματική κατανομή των πόρων στις διάφορες εργασίες, να αναπτύξουν και να εφαρμόσουν αποτελεσματικές πολιτικές και σχέδια πρόληψης και διαχείρισης της κόπωσης εν πλω, να ενθαρρύνουν και να αποκρίνονται άμεσα σε αναφορές κόπωσης από τα πληρώματα και να δίνουν τη δυνατότητα στον πλοίαρχο να αναστέλλει τις επιχειρήσεις όταν αυτό είναι απολύτως αναγκαίο για την ξεκούραση και την ανάκαμψη του πληρώματος.
- Η απόσπαση της προσοχής μας από αυτό που κάνουμε, ή αλλιώς περισπασμός είναι κάτι που μπορεί να συμβεί εύκολα και συχνά στον καθένα, πλην όμως ενδέχεται να έχει μοιραία αποτελέσματα όταν συμβαίνει κατά την επιτέλεση μιας εργασίας εν πλω που ενέχει σημαντικούς κινδύνους.
ΠΑΝΤΑ:
- Μένουμε συγκεντρωμένοι στο κύριο έργο που επιτελούμε και αποφεύγουμε την παράλληλη ενασχόληση (multi-tasking) με πολλά δευτερεύοντα και λιγότερο ουσιώδη πράγματα, ζητώντας βοήθεια ή αφήνοντας τη διευθέτησή τους για αργότερα, εφόσον δεν επείγει.
- Αν καταλάβουμε ότι «αφαιρεθήκαμε» σε κάποιο σημείο μιας εργασίας, επανερχόμαστε δύο βήματα πίσω στη διαδικασία προτού ξεκινήσουμε πάλι.
- Έχουμε το νου μας και ειδοποιούμε τους συναδέλφους μας αν παρατηρήσουμε απόσπαση της προσοχής τους.
- Οριοθετούμε «κόκκινες ζώνες» σε δύσκολες ή ιδιαίτερα απαιτητικές καταστάσεις (π.χ. δύσκολες συνθήκες ναυσιπλοΐας, κατά την πλοήγηση κλπ) στις οποίες επιτρέπονται μόνο οι αναγκαίες και ουσιαστικές επικοινωνίες.
ΠΟΤΕ:
- Δεν επιτρέπουμε περιττές διακοπές κατά την εκτέλεση των καθηκόντων μας.
- Δεν αποσπάμε την προσοχή κάποιου την ώρα που επιτελεί μια κρίσιμη από πλευράς ασφάλειας ενέργεια (critically safety task)!
- Δε φοβόμαστε να επισημάνουμε τυχόν περισπασμό και δεν αφήνουμε μικρής σημασίας ζητήματα να μας αποσπούν την προσοχή από το κύριο έργο μας.
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Οι εταιρείες πρέπει να εφαρμόζουν πρακτικές ελαχιστοποίησης των έξωθεν περισπασμών στα πληρώματα των πλοίων, ιδίως αυτών που προέρχονται από τις ίδιες τις εταιρείες! (π.χ. να σέβονται και να τηρούν πάντα τις «κόκκινες ζώνες»)
- Δεν αναλαμβάνουμε τα καθήκοντά μας παρά μόνο αν η φυσική και νοητική μας κατάσταση είναι η κατάλληλη για να τα επιτελέσουμε σωστά και με ασφάλεια (fit for duty!).
Η φυσική και νοητική μας κατάσταση μπορεί να υποβαθμιστεί σε πολλές περιπτώσεις, όπως ασθένεια, τραυματισμό, κόπωση, κακή ή διαταραγμένη ψυχολογία λόγω πίεσης, άγχους, προσωπικών προβλημάτων κλπ και χρήση αλκοόλ, φαρμάκων ή άλλων ουσιών. Τα αποτελέσματα ποικίλουν (αδυναμία συγκέντρωσης και διάσπαση προσοχής, σύγχυση, έλλειψη συντονισμού, υπνηλία, αδυναμία επικοινωνίας κ.α.) και θέτουν σε κίνδυνο όχι μόνο τη δική μας αλλά και συνολικά την ασφάλεια της ομάδας!
ΠΑΝΤΑ:
- Ζητάμε ιατρική βοήθεια αν τραυματιστούμε ή δεν αισθανόμαστε καλά!
- Αναφέρουμε εγκαίρως την κακή μας κατάσταση/ασθένεια/αδυναμία προτού ξεκινήσουμε την εργασία μας.
- Αναζητάμε βοήθεια και υποστήριξη σε περίπτωση προσωπικών προβλημάτων που επηρεάζουν την ικανότητά μας να εργαστούμε.
- Βοηθάμε τους συναδέλφους μας που αντιμετωπίζουν προβλήματα.
ΠΟΤΕ:
- Δεν καταναλώνουμε αλκοόλ πριν ή εν ώρα εργασίας
- Δεν προσπαθούμε να κρύψουμε ενδεχόμενη αδυναμία μας να εργαστούμε
- Δεν καταναλώνουμε παράνομες ουσίες.
- Δεν επιτρέπουμε σε μέλη του πληρώματος που δε νιώθουν καλά ή είναι υπό την επήρεια αλκοόλ ή άλλων ουσιών να αναλάβουν εργασία!
ΠΡΟΣΟΧΗ!
Οι εταιρείες πρέπει να εφαρμόζουν πρακτικές και προγράμματα που προωθούν την ευζωΐα των εργαζομένων τους γενικότερα και ειδικότερα των πληρωμάτων τους.
Β) Διαχείριση επικίνδυνων εργασιών/καταστάσεων στο πλοίο
- Μπαίνουμε σε κλειστούς χώρους μόνο εφόσον έχουν αεριστεί επαρκώς και η ατμόσφαιρα είναι επιβεβαιωμένα ασφαλής!
Σύμφωνα με στοιχεία του 2019, σχεδόν 150 θάνατοι τα τελευταία 20 χρόνια, εκ των οποίων οι 28 τους τελευταίους 16 μόλις μήνες, σχετίζονται με την είσοδο σε κλειστούς χώρους.
ΠΑΝΤΑ:
- Πριν από κάθε εργασία, εξασφαλίζουμε την απαιτούμενη άδεια και συμμορφωνόμαστε με τις προβλεπόμενες διαδικασίες.
- Επαληθεύουμε ότι η ατμόσφαιρα έχει ελεγχθεί και είναι ασφαλής, ζητάμε λεπτομέρειες ως προς τη δοκιμή που πραγματοποιήθηκε (πότε, από ποιον και με ποιο τρόπο) και επιβεβαιώνουμε αν και πότε χρειάζεται επανέλεγχος.
- Επιβεβαιώνουμε ότι πηγές ενέργειας, μηχανήματα και χημικά (υγρά και αέρια) έχουν απομονωθεί και σφραγιστεί.
- Επιβεβαιώνουμε ότι η ατμόσφαιρα του χώρου δε θα επηρεαστεί από τυχόν παρακείμενες δραστηριότητες.
- Συμφωνούμε με τους συναδέλφους μας σε ένα κατάλληλο σχέδιο διάσωσης πριν την είσοδό μας
ΠΟΤΕ:
- Δεν εργαζόμαστε εντός ενός κλειστού χώρου αν μπορούμε να φέρουμε εις πέρας την ίδια εργασία με ασφαλέστερο τρόπο.
- Δεν εισερχόμαστε σε κλειστό χώρο αν δεν κατανοούμε πλήρως τους υπάρχοντες κινδύνους και δεν έχουμε ικανοποιητικά βεβαιωθεί ως προς την ασφάλειά του.
- Δε μπαίνουμε μόνοι μας σε ένα κλειστό χώρο.
- Δεν αποκλίνουμε από τις συμφωνημένες διαδικασίες ασφαλείας και εκτάκτου ανάγκης.
- Φροντίζουμε να λαμβάνουμε όλες τις απαραίτητες προφυλάξεις για «αόρατους κινδύνους» (π.χ. ηλεκτρική ενέργεια, πίεση) στο χώρο εργασίας μας, καθώς και την αποτροπή ενδεχόμενης πτώσης όταν εργαζόμαστε σε ύψος, πάνω από το νερό ή κατά την επιβίβαση/αποβίβαση/μεταφορά μεταξύ πλοίων.
ΠΑΝΤΑ:
- Πριν ξεκινήσουμε οποιαδήποτε εργασία, ελέγχουμε αν χρειαζόμαστε άδεια και συμμορφωνόμαστε με τις διαδικασίες.
- Σχεδιάζουμε εκ των προτέρων την εργασία μας και συμφωνούμε στα μέτρα ασφαλείας με τους συναδέλφους μας.
- Αναγνωρίζουμε όλες τις πηγές ενέργειας (όπως ηλεκτρική, μηχανική, βαρυτική και κινητική) στο χώρο που πρόκειται να εργαστούμε.
- Αντιμετωπίζουμε όλες τις πηγές ενέργειας με προσοχή μέχρι να είμαστε σίγουροι ότι έχουν μονωθεί, αποκλειστεί ή σημανθεί κατάλληλα.
- Έχουμε καλή αντίληψη των άλλων εργασιών που διεξάγονται γύρω μας.
- Διατηρούμε τρία σημεία επαφής όταν σκαρφαλώνουμε ή εργαζόμαστε πάνω σε σκάλα και πάντα κρατιόμαστε από τα ρέλια.
- Ελέγχουμε την κατάσταση των σχοινιών και του λοιπού εξοπλισμού αποτροπής πτώσης.
- Φοράμε ατομική συσκευή επίπλευσης (σωσίβιο) και ελέγχουμε την κατάσταση της θάλασσας, την κίνηση του πλοίου και το swell καθώς και τη επιτόπου διαθεσιμότητα εξοπλισμού εκτάκτου ανάγκης (π.χ. ράδιο, φωτοβολίδες) πριν ξεκινήσουμε εργασία πάνω από το νερό ή μεταφορά μεταξύ δυο πλοίων.
ΠΟΤΕ:
- Δεν ξεκινάμε να εργαζόμαστε αν δεν προηγηθεί αναλυτικό risk assessment για την αναγνώριση των κινδύνων και των μέτρων ελέγχου, αν νιώθουμε ότι οι συνθήκες δεν είναι ασφαλείς ή αν δεν έχουμε ξεκαθαρίσει απολύτως τις διαδικασίες ασφάλειας και εκτάκτου ανάγκης.
- Δε βασιζόμαστε στον προστατευτικό μας εξοπλισμό, είναι μόνο η τελευταία διαθέσιμη γραμμή άμυνας.
- Δε εργαζόμαστε με κίνδυνο να πέσουμε στη θάλασσα αν υπάρχει ασφαλέστερη επιλογή.
- Δεν κουβαλάμε τον εξοπλισμό μας τη στιγμή που μεταφερόμαστε πάνω από το νερό.
- Δε μετακινούμαστε μεταξύ των δύο πλοίων αν δεν έχουμε πρώτα αποκαταστήσει οπτική και ραδιο-επικοινωνία.
- Φροντίζουμε να βρισκόμαστε πάντα μακριά από επικίνδυνες ζώνες, όπως φορτία υπό αιώρηση, κινούμενα τμήματα μηχανολογικού εξοπλισμού, περιοχές υπό πίεση και περιοχές εκτίναξης κάβων μετά από θραύση (snap–back areas).
ΠΑΝΤΑ:
- Κρατάμε μια ασφαλή απόσταση από επικίνδυνες περιοχές και «γραμμές πυρός» (lines of fire), έχοντας επίγνωση των συνεπειών σε περίπτωση βλαβών ή αστοχίας του μηχανικού εξοπλισμού.
- Μένουμε μακριά από φορτία υπό αιώρηση, εκτεθειμένα μηχανήματα και μετακινούμενα οχήματα και δεν πλησιάζουμε σε χώρους που μπορεί να πέσουν αντικείμενα ή διεξάγονται επικίνδυνες εργασίες (π.χ. blasting, welding, grinding, electrical works).
- Κρατάμε ασφαλή απόσταση από κάβους και σχοινιά υπό πίεση και φορτίο (ανορθωτικά, πρόσδεσης ή ρυμούλκησης), λαμβάνοντας υπόψη τις περιοχές εκτίναξης.
- Χρησιμοποιούμε τα περάσματα πεζών (walkways) και τις ασφαλείς ζώνες όπου υπάρχουν.
ΠΟΤΕ:
- Δεν εισερχόμαστε σε απαγορευμένες περιοχές.
- Δεν παρακάμπτουμε προστατευτικές μπάρες ασφαλείας και δε μπαίνουμε σε ζώνες αποκλεισμού.
- Δεν επιχειρούμε κάτι για το οποίο δεν είμαστε κατάλληλα εκπαιδευμένοι.
- Κατά τη ναυσιπλοΐα ακολουθούμε πιστά τους κανονισμούς αποφυγής σύγκρουσης, συμπληρώνουμε τα σύγχρονα βοηθήματα ναυσιπλοΐας με οπτικούς και χειροκίνητους ελέγχους και αποφεύγουμε τους περισπασμούς και την κόπωση!
ΠΑΝΤΑ:
- Κοιτάμε έξω από το παράθυρο!
- Συμμορφωνόμαστε με τις ώρες ξεκούρασης και εργασίας.
- Κρατάμε ασφαλή απόσταση από τις γραμμές προσάραξης.
- Πλέουμε σύμφωνα με το σχέδιο διέλευσης που έχουμε καταστρώσει.
- Υπολογίζουμε επαρκές ελεύθερο βάθος υδάτων (under keel clearance) λαμβάνοντας υπόψη δυναμικούς παράγοντες όπως η επιβύθιση.
ΠΟΤΕ:
- Δε δεχόμαστε την πληροφορία που παίρνουμε από το ECDIS και το AIS χωρίς ανεξάρτητο έλεγχο.
- Δεν κινούμαστε με μη ασφαλή ταχύτητα σε συνθήκες έντονης κυκλοφορίας ή περιορισμένης ορατότητας.
- Δεν αφαιρούμαστε και δε χρησιμοποιούμε κινητό τηλέφωνο κατά τη βάρδιά μας στη γέφυρα.
- Έχουμε πάντα στο νου μας την ασφάλειά μας και των συναδέλφων μας κατά τη συντήρηση και δοκιμή των σωστικών λέμβων.
Σύμφωνα με στοιχεία του 2017 από το UK P&I Club, οι δοκιμές σωστικών λέμβων ευθύνονται για 60 θανάτους τα τελευταία δέκα χρόνια, ή αλλιώς για το 16% των ανθρώπινων απωλειών στη θάλασσα.
ΠΑΝΤΑ:
- Εξασφαλίζουμε ότι η λέμβος είναι πλήρως ασφαλισμένη με όλα τα διαθέσιμα μέσα (gripes, harbour pins, lashings) πριν εισέλθουμε για συντήρηση.
- Συζητάμε αναλυτικά και σε πρακτικό επίπεδο τους κινδύνους, τη λειτουργία των μηχανισμών απελευθέρωσης, τους ρόλους και τις επιχειρησιακές διαδικασίες.
- Αναθέτουμε μόνο σε πλήρως εκπαιδευμένο προσωπικό να συντηρήσει τις λέμβους, τα βίτζια και τα φρένα.
- Εξασφαλίζουμε κατάλληλη επίβλεψη και μέσα επικοινωνίας.
- Αποφεύγουμε την αχρείαστη λειτουργία των on-load μηχανισμών απελευθέρωσης.
ΠΟΤΕ:
- Δεν πραγματοποιούμε δοκιμαστική απελευθέρωση και ανάκτηση με ανθρώπους εντός της λέμβου.
- Δεν τοποθετούμε το πλήρωμα σε περιοχές κινδύνου όταν οι λέμβοι και τα καπόνια βρίσκονται σε κίνηση.
- Δεν αφήνουμε hanging off pennants και συσκευές ασφάλισης μετά το πέρας της συντήρησης/δοκιμής.
- Είμαστε πολύ προσεκτικοί κατά τις θερμές εργασίες! Βεβαιωνόμαστε ότι ο χώρος είναι καθαρός από εύφλεκτα υλικά και αέρια πριν κάνουμε οτιδήποτε που απαιτεί χρήση φλόγας ή μπορεί να δημιουργήσει σπινθήρες.
ΠΑΝΤΑ:
- Βεβαιωνόμαστε ότι τα εύφλεκτα υλικά έχουν απομακρυνθεί από το χώρο εργασίας αλλά και τους γύρω χώρους.
- Έχουμε διαθέσιμο και έτοιμο προς χρήση πυροσβεστικό εξοπλισμό.
- Ελέγχουμε για παρουσία εύφλεκτων αερίων.
- Διεξάγουμε risk assessment για θερμές εργασίες.
- Έχουμε το νου μας στους γύρω χώρους
- Εξετάζουμε εναλλακτικές μεθόδους εργασίας ή εξοπλισμό.
ΠΟΤΕ:
- Δε εκτελούμε θερμή εργασία χωρίς άδεια.
- Δεν αποκλίνουμε από τα μέτρα ασφάλειας που προβλέπονται στο risk assessment/permit